Jedna od veoma retkih fotografija prvih jugoslovenskih padobranaca. : Vojni arhiv

Dana 14. oktobra 1944. u mestu u blizini Barija u Italiji, od boraca NOVJ^[1] koji su prethodno uspešno realizovali padobransku obuku, formiran je 1. padobranski bataljon. Prvi komandant bio je poručnik Čedomir Vranić. Sticajem okolnosti prvi jugoslovenski padobranci nisu bili angažovani u borbenim dejstvima tokom Drugog svetskog rata.

Dan osnivanja bataljona uzet je kao Dan i Slava legendarne 63. padobranske brigade^[2] , a i danas se obeležava kao Dan formiranja padobranskih jedinica. Ipak, treba istaći da su prve vojne padobranske jedinice formirane znatno pre slavne 63. padobranske brigade, još za vreme Vojske Kraljevine Jugoslavije.

ISTORIJA

Reorganizacijom Jugoslovenskog kraljevskog vazduhoplovstva (u vremenu od 1937. do 1941. godine) planirano je formiranje padobranskih jedinica i padobranske pešadije, kao i formiranje 5 transportnih eskadrila za te potrebe. Radi toga, tokom 1938. godine u Beogradu je izgrađen padobranski toranj, koji su projektovali češki inžinjeri iz fabrike „Škoda“. Toranj je u to vreme bio najviši te namene na svetu, sa 74 metra visine i platformama za uvežbavanje skokova na 40 i 60 metara. Pored toga, pristupilo se izgradnji baza sa potrebnim namenskim objektima koje je trebalo ubuduće da predstavljaju centre za obuku prvih jugoslovenskih padobranaca.

Slično kao i u nemačkoj vojsci u to vreme, odgovornost za regrutaciju, obuku, opremanje i taktičku komandu nad padobranskim jedinicama imala je Komanda vazduhoplovstva, za razliku od mnogih zemelja gde su padobranske jedinice, po pravilu, bile u sastavu nacionalne kopnene vojske. Sličnu organizaciju padobranskih jedinica zadrzala je i JNA^[3] do početka devedesetih godina (63. padobranska brigada je bila u sastavu RV i PVO JNA).

Tako je 1. oktobra 1939. godine u Pančevu (tadašnja „pilotska škola“, a danas se tu nalazi kasarna i baza Specijalne brigade „Rastko Nemanjić“) otpočela prva padobranska škola.

Padobranska škola je do eskalacije oružanih sukoba na prostorima bivše države iškolovala dve klase padobranaca (1939. i 1940. godine). Tadašnji padobranski kurs je trajao godinu dana, a klasu su činili isključivo oficiri i podoficiri dobrovoljci. Sadržina kursa je podrazumevala teorijski i praktični element.

Prvu klasu padobranske škole završilo je 20. jula 1940. godine 28 polaznika, koji su stekli zvanje padobranac i dobili prve padobranske oznake. Oznake su činili motivi orla sa puškom^[4].

Škola je, nakon što je odškolovala dve klase padobranaca, premeštena u Novi Sad, ali vrlo brzo, već početkom 1941. planirano je da se premesti u Niš. Ipak, premeštaj nije izvršen usled napada nemačke nacističke vojske na Kraljevinu Jugoslaviju, a potom i okupacije državne teritorije.

Komandant škole do okupacije bio je kapetan I klase Dragutin Dolanski. Dolanski je nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije pristupio domobranima NDH i obavljao dužnosti komandira Padobranske lovačke satnije (srp. čete), a kasnije i dužnosti u komandama hrvatskog vazduhoplovstva. Nakon završetka rata nije poznata njegova dalja sudbina.

Treba spomenuti da je prvi Jugosloven koji je izveo individualni padobranski skok na tlu Jugoslavije bio potporučnik izviđač-letač, Dragutin Dolanski, dana 2. septembra 1926. godine na aerodromu u Novom Sadu. Skok je izveden padobranom tipa „Blanquier“ sa visine od 650 m, iz aviona tipa „Anrio“.

Nakon odškolovanja prve dve klase vojnih padobranaca formirana je i prva padobranska jedinica na prostorima bivše Jugoslavije. Neposredno pred izbijanje rata, u martu 1941. godine, formirana je padobranska četa, organizovana u okviru kompleksa vojnog aerodroma u Novom Sadu. Komandir čete bio je kapetan II klase Momčilo Vuković. Četa je brojala oko 180 ljudi po formaciji, a u operativnom elementu planirano je da budu operativna 3 jurišna voda i vod za podršku. Nažalost, do početka rata kadrovski je popunjen samo jedan vod koji su činili isključivo oficiri i podoficiri.

Prema ratnom planu Vojske Kraljevine Jugoslavije R-41, planirano je formiranje još jedne padobranske čete, ukupne formacijske jačine 335 ljudi, ali to nije bilo realizovano. Po izbijanju ratnog stanja u zemlji, padobranska četa je imala zadatak da štiti aerodrom u Novom Sadu od mogućeg desantiranja nemačkih jedinica, ali pošto do toga nije došlo, četa nije učestvovala u borbama u takozvanom Aprilskom ratu^[5].

Jedinica se povukla iz Novog Sada prema Sarajevu gde se priključila novoformiranim pešadijskim odredima sastavljenim od letačkih i neletačkih jedinica sa zadatkom zatvaranja severnog, zapadnog i južnog pravca ka Sarajevu. Međutim, veći deo pripadnika ovih jedinica je bio zarobljen bez značajnijeg otpora.

OPREMA

Prvi padobranci su na raspolaganju imali uniforme vazduhoplovne, model M-1937, sa prišivenim padobranskim oznakama. Uniforma se kompletirala kapom šajkačom sivoplave boje sa vazduhoplovnim amblemom na prednjoj strani.

Komplet opreme za izvođenje skokova činili su kombinezon izrađen od sivozelenog platna, a svaki padobranac dužio je modele predviđene za izvođenje skokova u letnjim i u zimskim uslovima, zatim kožni „šlem“ i rukavice proizvođača „Knebl und Dietrich“ iz Inđije. Osnovni padobran u upotrebi bio je jugoslovenski „Irvin“, koji je proizvođen po licenci američkog proizvođača.

Karakteristično za prve jugoslovenske padobrance bilo je to da su skokovi, u najvećem broju slučajeva, bili slobodni, tj. izvodili su se manuelnim otvaranjem pomoću ručice, dok su padobranci drugih zemalja najčešće prilikom skoka otvarali padobrane na „prinudno dejstvo“, tj. pomoću gurtne.

Što se naoružanja tiče, u upotrebi su bili jugoslovenski karabini M-24 u kalibru 7,9 mm, zatim revolveri Gaser. Za potrebe obezbeđivanja vatrene podrške koristili su se puškomitraljezi „Zbrojovka ZB-30“, kao i minobacač poljske proizvodnje, kalibra 46 mm. U kategoriji pištolja u upotrebi su bili automatski pištolj „Mauser“ u kalibru 7,62 mm, kao i poluautomatski „C-96“ u kalibru 9×19 mm Parabellum, istog proizvođača.

Neposredno pre izbijanja rata iz SAD je za potrebe čete bio poručen kontingent od 100 automata (eng. submachine gun) tipa „Thompson 1928 A1“ u kalibru .45 ACP, u konfiguraciji sa dobošem kapaciteta 50 metaka i prednjim jurišnim rukohvatom. Isporuka je stigla u Jugoslaviju 12. aprila 1941. godine, ali nikada nije postala deo naoružanja jugoslovenskih padobranaca.

Padobranske oznake koje su nosili pripadnici Vojske Kraljevine Jugoslavije (VKJ) u izbeglištvu, koji su tokom rata iskakali iznad teritorije Jugoslavije, da bi se pridružili VKJ u otadžbini — četnicima Draže Mihajlovića, bile su izmenjene: umesto prvobitnog orla sa puškom, oznake su činili motivi padobrana sa krilima i četiri ocila, umesto tadašnjeg grba Kraljevine Jugoslavije.

PADOBRANSKI SKOKOVI

U periodu od 1942. do 1945. zabeleženo je 37 pojedinačnih padobranskih skokova oficira i podoficira VKJ u izbeglištvu na teritoriji Kraljevine Jugoslavije. U martu 1945. godine tri grupe komandosa jačine 10-15 ljudi izvele su desante na teritoriji Jugoslavije, sa zadacima da izvode diverzije protiv objekata i žive sile. Jugoslovenske komandose obučavali su britanski instruktori. Takođe, u periodu od 1943. do 1944. zabeleženo je i 29 padobranskih skokova padobranaca iz jedinica jugoslovenskih partizana.

[1] Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije (NOVJ).
[2] 63. padobranska brigada, danas organizovana kao 63. padobranski bataljon Specijalne brigade Vojske Srbije, nosilac je najviših državnih ordena koji se dodeljuju za zasluge u oružanim sukobima, kao što su Orden narodnog heroja, Orden ratne zastave i drugi.
[3] Jugoslovenska narodna armija.
[4] Treba napraviti razliku između oznaka kojima se označavaju padobranske jedinice i oznaka kojima se označava zvanje padobranca. Danas se oznake jedinica ove vrste i namene najčešće predstavljaju simbolom padobrana, dok se zvanje padobranca označava najčešće raširenim krilima, sa ili bez padobrana u sredini.
[5] Aprilski rat (6-17. april 1941) predstavlja invaziju nacističke Nemačke na tadašnju Kraljevinu Jugoslaviju.

Tekst je autorsko delo urednika sajta. Tekst je u celini zaštićen autorskim pravima. Kopiranje ili preuzimanje na drugi način, bez dozvole urednika, podložno je tužbi.